In strafzaken met een financieel motief is het voor het Openbaar Ministerie niet alleen een kwestie van veroordelen, maar ook van terughalen. Ondernemers die worden verdacht van bijvoorbeeld fraude, belastingontduiking of witwassen, krijgen in dat geval te maken met een ontnemingsvordering: een ingrijpende maatregel waarbij het vermeende ‘wederrechtelijk verkregen voordeel’ wordt afgepakt.
Wat veel ondernemers niet weten: deze vordering kan ook zien op geldstromen waarvan nog niet onomstotelijk vaststaat dat ze crimineel zijn. De druk ligt daarmee niet alleen op de verdediging tegen de strafzaak zelf, maar ook op het financiële voortbestaan van de onderneming. Zeker in sectoren als vastgoed, bouw, tech of financiële dienstverlening – waar transacties complex en soms lastig uitlegbaar zijn – kan een ontnemingsmaatregel onverwachts en hard binnenkomen.
In dit artikel lichten we toe wat ontnemingsmaatregelen zijn, hoe ze worden toegepast in het strafrecht en wat u kunt doen wanneer u hiermee te maken krijgt.
Wat is een ontnemingsmaatregel?
Definitie en juridische basis
Een ontnemingsmaatregel, vastgelegd in artikel 36e van het Wetboek van Strafrecht, stelt de staat in staat om financiële voordelen die door strafbare feiten zijn verkregen af te pakken. Het belangrijkste doel hiervan is te voorkomen dat misdaad loont. De maatregel wordt opgelegd na een strafrechtelijke veroordeling en betreft niet alleen direct verkregen winst, maar kan ook kostenbesparingen omvatten die voortvloeien uit het misdrijf.
Het verschil tussen een boete en een ontnemingsvordering
Een boete is een strafrechtelijke sanctie opgelegd als straf, terwijl een ontnemingsvordering bedoeld is om wederrechtelijk verkregen voordeel te ontnemen. Een belangrijk onderscheid is dat een ontnemingsvordering ook betrekking kan hebben op winst uit andere strafbare feiten waar de verdachte niet specifiek voor is veroordeeld.
Toepassing in strafrechtelijke procedures
De ontnemingsmaatregel wordt altijd afzonderlijk opgelegd door de rechter, vaak aansluitend op een strafrechtelijke uitspraak. De rechter bepaalt de omvang van het wederrechtelijk verkregen voordeel en houdt hierbij rekening met de draagkracht van de verdachte.
Wanneer wordt een ontnemingsmaatregel opgelegd?
Een ontnemingsmaatregel wordt opgelegd wanneer justitie van mening is dat iemand wederrechtelijk voordeel heeft verkregen, oftewel financieel voordeel dat afkomstig is van strafbare feiten. Dit kan zowel in een persoonlijke als zakelijke context voorkomen en heeft als doel om illegaal verkregen winsten terug te vorderen en criminele activiteiten minder lucratief te maken.
Wederrechtelijk verkregen voordeel in zakelijke context
Ondernemers kunnen geconfronteerd worden met ontnemingsvorderingen als justitie vermoedt dat hun winst (gedeeltelijk) voortkomt uit strafbare feiten, zoals fraude, belastingontduiking of andere economische delicten. Dit kan gaan om zowel directe handelingen zoals het vervalsen van documenten, als indirecte betrokkenheid bij frauduleuze activiteiten. Bedrijven moeten daarom extra waakzaam zijn in hun financiële processen en transacties.
Sectoren en fraudevormen met verhoogd risico
Bepaalde sectoren lopen een verhoogd risico op ontnemingsvorderingen vanwege de aard van hun werkzaamheden, de omvang van transacties of de complexiteit van hun financiële structuren. In combinatie met bepaalde fraudevormen maakt dit deze sectoren extra kwetsbaar voor strafrechtelijke onderzoeken:
- Vastgoed en projectontwikkeling: Hoge transactiewaarden en beperkte transparantie maken vastgoedtransacties gevoelig voor het verbergen van illegale inkomsten of het witwassen van gelden.
- Financiële dienstverlening: Banken, tussenpersonen en fintechbedrijven kunnen – al dan niet onbewust – als kanaal dienen voor btw-fraude of verdachte geldstromen.
- Detail- en groothandel: Hier worden regelmatig valse facturen gebruikt of winsten verborgen, onder andere om belasting te ontwijken of geldstromen te verhullen.
Veelvoorkomende vormen van fraude binnen deze sectoren zijn:
- BTW-fraude, bijvoorbeeld via carrouselconstructies of fictieve facturen;
- Valsheid in geschrifte, zoals het manipuleren van contracten of boekhouding;
- Witwaspraktijken, waarbij illegale inkomsten via schijntransacties worden ‘geschoond’.
Zakelijke en financiële gevolgen
Impact op cashflow en bedrijfsvoering
Ontnemingsvorderingen kunnen ernstige financiële druk opleveren, zoals vermindering van liquiditeit en benodigde bedrijfsmiddelen. Dit kan leiden tot operationele stagnatie of zelfs faillissement.
Mogelijkheden tot betaling in termijnen
Het CJIB biedt mogelijkheden tot gespreide betalingen, afhankelijk van uw financiële situatie. Dit kan helpen om uw bedrijf draaiende te houden terwijl u voldoet aan de juridische eisen.
Wat als u de ontnemingsmaatregel niet kunt betalen?
Bij betalingsonmacht kan u schriftelijk verzoeken om kwijtschelding (art. 6:6:26 Sv) indienen. Het is hierbij essentieel om aan te tonen dat er geen sprake is van betalingsonwil.
Verweer en beroep als juridische optie
Wanneer en hoe bezwaar maken
Binnen veertien dagen na ontvangst van de beslissing kunt u in hoger beroep gaan. Een gespecialiseerde fraude advocaat kan uw bezwaar onderbouwen en gebruiken om de vordering aan te vechten.
Kwijtschelding en schuldsanering
Als u geen draagkracht hebt om te betalen, komt u mogelijk in aanmerking voor kwijtschelding of schuldsanering. De rechter toetst deze verzoeken aan de hand van uw financiële situatie.
Lijfsdwang
Wanneer u de maatregel niet kunt voldoen en er geen andere betalingsmogelijkheden zijn, kan het Openbaar Ministerie gijzeling vorderen. Dit zijn zware maatregelen die moeten worden voorkomen.
De rol van het CJIB en ‘Pluk-ze’ wetgeving
Hoe wordt een ontnemingsmaatregel geïnd?
Het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) is een belangrijke speler bij de handhaving van ontnemingsmaatregelen. Wanneer een rechter een ontnemingsmaatregel oplegt, is het CJIB verantwoordelijk voor het innen van het vastgestelde bedrag. Dit kan gaan om inkomsten die verkregen zijn uit criminele activiteiten, zoals fraude of drugshandel.
Als een veroordeelde niet vrijwillig betaalt, kan het CJIB strengere maatregelen treffen, zoals beslaglegging op bankrekeningen, voertuigen of andere waardevolle bezittingen. In het uiterste geval kan ook executieverkoop plaatsvinden, waarbij in beslag genomen eigendommen worden verkocht om de schuld te vereffenen.
Samenwerking tussen justitie, CJIB en de Belastingdienst
Om onrechtmatig verkregen inkomsten en eigendommen effectief op te sporen en te incasseren, werken verschillende instanties nauw samen. Het Openbaar Ministerie (OM), het CJIB en de Belastingdienst delen informatie en zetten gezamenlijke acties in om crimineel vermogen te identificeren en te confisqueren.
Dit proces vereist grondig onderzoek en kan leiden tot langdurige juridische procedures, afhankelijk van de complexiteit van de zaak en de medewerking van de betrokken partijen. De samenwerking tussen deze instanties is er om te garanderen dat crimineel gedrag niet wordt beloond en om een duidelijk signaal af te geven dat misdaad niet loont.
Pluk-ze wetgeving
In het strafrecht staat de zogenoemde Pluk-ze-aanpak symbool voor het actief afpakken van crimineel vermogen. Deze aanpak werd begin jaren ’90 geïntroduceerd om ervoor te zorgen dat misdaad niet loont. Daarbij wordt gebruikgemaakt van maatregelen zoals verbeurdverklaring en ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel, waarmee geld, bezittingen of opbrengsten uit strafbare feiten door de staat kunnen worden gevorderd.
De Pluk-ze-aanpak is geen afzonderlijke wet, maar een beleidsmatige verzamelnaam voor de inzet van bestaande wettelijke instrumenten, met name artikel 36e van het Wetboek van Strafrecht. Het Openbaar Ministerie maakt in dit kader steeds vaker gebruik van beslaglegging, financiële analyses en samenwerking met instanties zoals het CJIB en de Belastingdienst om vermogen op te sporen en af te pakken.
Voor ondernemers betekent dit dat financiële transacties en eigendommen nauwlettend worden bekeken wanneer er een verdenking is van betrokkenheid bij strafbare feiten – ook als dat indirect is. Een goede administratie, transparante bedrijfsvoering en juridische begeleiding zijn essentieel om in zo’n situatie adequaat te kunnen reageren.
Preventie en compliance
De Pluk-ze-aanpak onderstreept hoe actief de overheid zich richt op het afpakken van crimineel vermogen. Dit benadrukt het belang van vooruitdenken: niet alleen reageren, maar risico’s proactief voorkomen met een solide preventiebeleid.
Effectieve preventie begint met een scherp oog voor risico’s en een goed doordacht compliancebeleid. Compliance is geen eenmalige oefening; het is een continu proces. Regelmatige audits, heldere interne richtlijnen en deskundig juridisch advies zijn essentieel om uw bedrijfsvoering te waarborgen binnen de kaders van wet- en regelgeving.
Een gespecialiseerde advocaat kijkt verder dan alleen de juridische verplichtingen. Hij of zij biedt strategisch advies over het optimaliseren van processen, het signaleren van interne fraude of boekhoudkundige onregelmatigheden, en het voorkomen van overtredingen die kunnen leiden tot een ontnemingsvordering. Ook bij vermoedens van intern misbruik of samenwerkingen met risicovolle partners kan een fraudeadvocaat onmiddellijk ondersteuning bieden.
Wwft en uw ondernemersverantwoordelijkheid
De Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) legt ondernemingen in sectoren zoals financiële dienstverlening, vastgoed en handel in waardevolle goederen strikte verplichtingen op. Dit omvat onder andere het melden van ongebruikelijke transacties en het uitvoeren van cliëntenonderzoek.
De Wwft is ontworpen om witwassen en terrorismefinanciering in een vroeg stadium te detecteren, nog vóórdat het Openbaar Ministerie of het CJIB in actie komt. Als ondernemer bent u verantwoordelijk voor het naleven van deze regels. Het niet voldoen aan de Wwft kan leiden tot bestuursrechtelijke boetes, strafrechtelijke vervolging en zelfs worden aangemerkt als een indicatie bij een toekomstige ontnemingsvordering.
Het optimaliseren van uw interne processen om volledig te voldoen aan de Wwft-eisen kan bijvoorbeeld door:
- Een effectief KYC-beleid (Know Your Customer) op te stellen
- Goede dossiervorming bij ongebruikelijke transacties te waarborgen
- Uw personeel te trainen in Wwft-verplichtingen
Bescherm uw onderneming tegen juridische risico’s
De financiële en operationele impact van een ontnemingsmaatregel is niet te onderschatten. Heeft u hulp nodig bij een opgelegde ontnemingsmaatregel of wilt u juridische ondersteuning om uw risico’s te minimaliseren? Neem contact op met een ervaren advocaat om uw mogelijkheden te bespreken en uw onderneming te beschermen.
punt@petronius.nl
Ondernemingsgeschillen 
